Je struikelt tegenwoordig over de uit het Engels geleende buzzwoorden zoals growth hacking, gamification en machine learning. Machtig interessant. Maar vaak evenzo vaag. Nog zo’n buzzwoord is living lab. In goed Nederlands: levend laboratorium. In dit artikel leggen een aantal specialisten die dichtbij het vuur zitten je haarfijn uit wat zo’n levend lab precies is en doet. En hoe living labs een belangrijke bijdrage leveren aan maatschappelijke opgaven in Brabant.
Bruisende belevingateliers
Joost Melis is directeur van House of Leisure én programmamanager Midpoint Brabant Smart Leisure. Onder de noemer ‘Leisure for a better Society’ levert House of Leisure over de as van de vrijetijdssector een bijdrage aan diverse maatschappelijke uitdagingen. Joost brandt los: “De living labs kun je zien als belevingsateliers die fungeren als leer-, experimenteer-, werk- en ontmoetingsplekken. We benutten er de innovatiekracht van leisure voor verbetering van nijpende vraagstukken in de samenleving. In een open setting gaan we in co-creatie aan de slag met bedrijven, onderwijsinstellingen, overheden en zeker ook particulieren. Een multidisciplinair team waarin iedereen gelijkwaardig is. Door te onderzoeken en experimenteren ondervinden we welke innovaties bijdragen aan een duurzame leefomgeving.”
Helder, Joost. Wat die nijpende vraagstukken dan eigenlijk zijn? Joost vervolgt: “We zetten met beleving en verbeeldingskracht in op drie transitieopgaven voor Brabant. Eén: concurrerende en circulaire economie, twee: slimme mobiliteit en bereikbaarheid, en drie: vitaal platteland en duurzame verstedelijking. Deze verwerken we in een kompas, dat prioritering en richting geeft aan de koers van het programma. Beleving en verbeeldingskracht zijn onze drijfveren. Vandaar dat we vraagstukken aanvliegen vanuit deze invalshoeken. We maken gebruik van technieken als storytelling en imagineering en benutten hierbij de expertise van partners als de BUas.”
Echter dan dit wordt het niet
De levendigheid van een living lab is duidelijk. Maar waar zit het onderscheid met andere soorten labs? Joost: “Een university lab is een volledig gecontroleerde setting. Een fieldlab is een nagebouwde situatie op locatie met een vooraf bepaald doel. En een living lab is een real-life setting, daar waar de mensen leven. Je werkt hier samen aan een oplossing. Vooraf weet je nog niet wat er uit de onderzoeken komt en aan welke van de opgaven je de grootste bijdrage kunt leveren. Het is veel meer een reis dan een project met een start en een eind. Van deze typen labs werkt het living lab het meest vanuit de praktijk, met een hoge betrokkenheid van de eindgebruiker.”
Museumkwartier
Een actueel voorbeeld van een living lab is de opgave om het Museumkwartier in Tilburg verder te ontwikkelen als zone voor creatief ondernemerschap, en prettig wonen en werken. Het Museumkwartier is bekend van de twee toonaangevende musea De Pont en TextielMuseum en het Wilhelminapark. Eén op de drie bedrijven is er actief in de creatieve sector. Het living lab is in dit geval geen fysieke locatie, maar vooral een proces waarin de creativiteit van leisure wordt benut om met input vanuit alle stakeholders te komen tot optimale oplossingen.
Gemeente Tilburg heeft het aan House of Leisure verbonden onderzoeksbureau Markteffect ingeschakeld om onderzoek te doen naar het Museumkwartier. Hans de Jong van Markteffect vertelt hoe dit in zijn werk is gegaan: “Deze zomer zijn we gestart met een zogeheten pressure cooker. In een tweetal werksessies hebben tientallen experts van ondernemingen, onderwijs, overheid en maatschappelijke organisaties hun licht laten schijnen op de ruimtelijke, maatschappelijke en economische ontwikkelkansen van het Museumkwartier, vanuit het oogpunt van bewoners, bezoekers en bedrijven. We toetsen en verrijken het vraagstuk vanuit alle invalshoeken. In de tweede fase zijn bewoners en ondernemers geïnterviewd. En daarna hebben we een uitgebreid online onderzoek onder de bezoekers van de beide musea gedaan. Zo hebben we meer inzicht vergaard in hoe de verschillende doelgroepen het Museumkwartier ervaren en welke kansen zij zien voor de gebiedsontwikkeling. Een greep uit de vragen: wat kenmerkt het gebied? Hoe voelen de doelgroepen zich ermee verbonden? Hoe is de bereikbaarheid vanuit de stad en alle andere kanten? Hoe zien we de toekomst van het gebied? Op basis van de uitkomsten bepalen we de volgende stappen.”
Van Gogh Homeland Experience
Ook voor Van Gogh Homeland Experience werkt House of Leisure met living labs. “Eigenlijk is dit één groot living lab”, aldus Lian Duif. Zij is als expert aangesloten bij House of Leisure. “Van Gogh Homeland Experience is een kralensnoer van belevenislocaties in Brabant die vanaf 2023 te bezoeken zijn. Zeven innovatieve observatoria die draaien om grote maatschappelijke veranderopgaven als energietransitie, circulariteit, mobiliteit, landbouwhervorming, voedselproductie en biodiversiteit.”
De inspiratiebron voor de ontwikkeling van deze iconische hotspots vormt de grootste Brabantse meester aller tijden Vincent van Gogh, vanwege zijn liefde voor het landschap van zijn geboortegrond. Van Gogh Homeland Experience prikkelt de verbeeldingskracht en betrekt een groot en gevarieerd publiek bij de toekomstperspectieven van de Brabantse leefomgeving. Lian: “We staan aan de vooravond van maatschappelijke opgaven die cruciaal zijn voor ons welzijn. Deze vormen de basis voor dit ambitieuze project. Binnenkort gaan hier verschillende ‘transitie-ateliers’ mee aan de slag, als onderdeel van het living lab ‘Leisure for a better Society’. Samen onderzoeken we de veranderopgaven om de weg te bereiden naar de realisatie van deze iconische hotspots vanaf 2023.”
Onder de motorkap van een living lab
Voor living labs bestaat eigenlijk geen generiek procesplan. Het is altijd maatwerk. Wel zijn er bepaalde principes die een living lab kenmerken. Het gaat om echte praktijksettings waar de betrokken organisaties samen met de gebruikers in co-creatie aan de slag gaan om een idee of concept vorm te geven. Vaak worden meerdere technieken gebruikt om er vanuit verschillende invalshoeken naar te kijken. Het is juist de vrije vorm die een living lab zo krachtig maakt.
Joost concludeert: “Het mooie van een living lab is dat je niet werkt met een vooraf bedachte blauwdruk. Integendeel, je bepaalt onderweg de koers op basis van wat je samen hebt ontdekt. Het is een lerend netwerk. Vaak gaat het om complexe vraagstukken waar je een creatieve en innovatieve aanpak voor nodig hebt om ideeën van de grond te krijgen en impasses te doorbreken. Het vrijetijdsdomein leent zich voor nieuwe experimenten. Als je in je vrijetijdsmodus zit, sta je open voor nieuwe ideeën. In Brabant is er gelukkig een grote bereidheid om samen te nieuwe wegen in te slaan.”
Meer informatie?
Wil je graag meer informatie over living labs en het programma Leisure for a Better Society? Neem contact met ons op via info@houseofleisure.eu of tel. 06-82578506 (Joost Melis – Directeur House of Leisure).
